Қазақстан Республикасының Президентi Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2018 жылғы 10 қаңтар «Төртiншi өнеркәсiптiк революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкiндiктерi»

Құрметтi қазақстандықтар!

Бүгiнде әлем Төртiншi өнеркәсiптiк революция дәуiрiне, технологиялық, экономикалық және әлеуметтiк салалардағы терең және қарқынды өзгерiстер кезеңiне қадам басып келедi.

Жаңа технологиялық қалып бiздiң қалай жұмыс iстейтiнiмiздi, азаматтық құқықтарымызды қалай iске асыратынымызды, балаларымызды қалай тәрбиелейтiнiмiздi түбегейлi өзгертуде.

Бiз жаһандық өзгерiстер мен сын-қатерлерге дайын болу қажеттiгiн ескерiп, «Қазақстан-2050» даму стратегиясын қабылдадық.

Алдымызға озық дамыған отыз елдiң қатарына кiру мақсатын қойдық.

100 нақты қадам — Ұлт жоспары жүзеге асырылуда. Оның 60 қадамы қазiрдiң өзiнде орындалып қойды. Қалғандары, негiзiнен, ұзақ мерзiмге арналған және жоспарлы түрде iске асырылуда.  

Өткен жылы Қазақстанның Үшiншi жаңғыруы бастау алды.

Индустрияландыру бағдарламасы табысты iске асуда.

«Цифрлық Қазақстан» кешендi бағдарламасы қабылданды.

Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейiнгi дамуының кешендi стратегиялық жоспары жасалды.

Бiздiң ұзақ мерзiмдi мақсаттарымыз өзгерiссiз қала бередi.

Қажеттi бағдарламалардың барлығы бар.

Бұл Жолдау жаңа әлемге, яғни Төртiншi өнеркәсiптiк революция әлемiне бейiмделу мен жетiстiкке жету жолын табу үшiн не iстеу қажеттiгiн айқындайды.

Құрметтi отандастар!

Бiз әлем елдерiнiң сенiмi мен құрметiне бөленiп, брендке айналған тәуелсiз Қазақстанды құрдық.

2017 жылы бiздiң ел БҰҰ Қауiпсiздiк Кеңесiнiң тұрақты емес мүшесi болды.

2018 жылдың қаңтар айында оған төрағалық етудемiз.

Бiз дүниежүзiлiк ЭКСПО мамандандырылған көрмесiн өткiзу үшiн әлемдiк қоғамдастық таңдап алған ТМД және Шығыс Еуропа елдерi арасындағы бiрiншi мемлекет болдық.

Қазақстанда табысты жұмыс iстеп келе жатқан нарықтық экономика моделi қалыптасты.

2017 жылы елiмiз әлемдiк дағдарыстың қолайсыз салдарын еңсерiп, сенiмдi өсу жолына қайта түстi.

Жыл қорытындысы бойынша iшкi жалпы өнiмнiң өсуi 4 процент болып, ал өнеркәсiптiк өнiмнiң өсуi 7 проценттен асты.

Бұл орайда, өнеркәсiптiң жалпы көлемiнде өңдеушi сектордың үлесi 40 проценттен асып түстi.

Қазақстанның қолайлы дамуы орта таптың қалыптасуына мүмкiндiк бердi.

Кедейшiлiк 13 есе қысқарып, жұмыссыздық деңгейi 4,9 процентке дейiн төмендедi.

Елiмiздiң әлеуметтiк-экономикалық табыстарының негiзi — бiздiң басты құндылықтарымыз ретiнде қала беретiн азаматтық бейбiтшiлiк, ұлтаралық және конфессияаралық келiсiм.

Дегенмен, Қазақстанның жетiстiктерi сенiмдi тiрек саналады, бiрақ ол ертеңгi табыстарымыздың кепiлi емес екенiн жақсы сезiнуiмiз керек.

«Көл-көсiр мұнайдың» дәуiрi аяқталып келедi. Елiмiзге дамудың жаңа сапасы қажет.

Жаһандық трендтер көрсетiп отырғандай, ол, бiрiншi кезекте, Төртiншi өнеркәсiптiк революция элементтерiн кеңiнен енгiзуге негiзделуi тиiс.

Мұның өзiндiк сын-қатерлерi де, мүмкiндiктерi де бар.

Жаңа әлем көшбасшыларының қатарына қосылу үшiн Қазақстанда қажеттi нәрсенiң бәрi бар екенiне сенiмдiмiн.

Бұл үшiн мынадай мiндеттердi шешуге жұмылуымыз керек.

Бiрiншi. Индустрияландыру жаңа технологияларды енгiзудiң көшбасшысына айналуы тиiс.

Оның нәтижелерi мұнай бағасы күрт төмендеген 2014-2015 жылдардағы дағдарыста негiзгi тұрақтандырушы факторлардың бiрi болды.

Сол себептi жоғары еңбек өнiмдiлiгi бар қайта өңдеу секторына деген бағдарымыз өзгерген жоқ.

Сонымен қатар индустрияландыру 4.0 жаңа технологиялық қалыптың барлық мүмкiндiктерiн пайдалана отырып, мейлiнше инновациялық сипатқа ие болуға тиiс.

Кәсiпорындарымызды жаңғыртуға және цифрландыруға бағытталған, өнiмнiң экспортқа шығуын көздейтiн жаңа құралдарды әзiрлеп, сыннан өткiзу қажет.

Бұлар, бiрiншi кезекте, технологиялардың трансфертiн ынталандыруға тиiс.

Елiмiздiң бiрнеше өнеркәсiптiк кәсiпорнын цифрландыру жөнiндегi пилоттық жобаны iске асырып, бұл тәжiрибенi кеңiнен тарату керек.

Цифрлық және басқа да инновациялық шешiмдердi әзiрлеушiлердiң өз экожүйесiн дамытуы аса маңызды мәселеге айналып келедi.

Ол бiздiң Назарбаев Университетi, «Астана» халықаралық қаржы орталығы, IT-стартаптардың халықаралық технопаркi сияқты инновациялық орталықтардың төңiрегiнде қалыптасуға тиiс.

«Алатау» инновациялық технологиялар паркiнiң қызметiн ұйымдастыруды түбегейлi қайта қарау қажет.

Нақты сектордың жаңа технологияларға деген сұранысты ынталандыруы және венчурлық қаржыландырудың жеке нарығының қызметi инновациялық экожүйе жетiстiктерiнiң негiзгi факторлары болып саналады.

Бұл үшiн тиiстi заңнама қажет.

Бұдан бөлек, IT және инжинирингтiк қызмет көрсетудi дамыту ерекше маңызға ие болып отыр.

Экономиканы цифрландыру табыс әкелгенiмен, жұмыс күшiнiң көптеп босап қалу қаупiн де тудырады.

Босайтын жұмыс күшiн еңбекпен қамту үшiн келiсiлген саясатты алдын ала тиянақтау керек.

Бiлiм беру жүйесiн, коммуникация мен стандарттау салаларын жаңа индустрияландыру талаптарына бейiмдеу қажет болады.

2018 жылы «цифрлық дәуiр» өнеркәсiбiн қалыптастыруға арналған индустрияландырудың үшiншi бесжылдығын әзiрлеуге кiрiсу керек.

Екiншi. Ресурстық әлеуеттi одан әрi дамыту.

ХХI ғасырда әлемнiң табиғи ресурстарға деген мұқтаждығы жалғасуда. Олар болашақта жаһандық экономиканы және елiмiздiң экономикасын дамыту барысында ерекше маңызға ие болады.

Бiрақ шикiзат индустрияларын ұйымдастыру iсiн, табиғи ресурстарды басқаруға қатысты ұстанымдарды сыни тұрғыдан қайта пысықтау керек.

Кешендi ақпараттық-технологиялық платформаларды белсендi түрде енгiзу қажет.

Кәсiпорындардың энергия тиiмдiлiгi мен энергия үнемдеуге, сондай-ақ энергия өндiрушiлердiң өз жұмыстарының экологиялық тазалығы мен тиiмдiлiгiне қойылатын талаптарды арттыру керек.

Астанада өткен ЭКСПО-2017 көрмесi баламалы, «таза» энергия саласындағы дамудың қаншалықты қарқынды екенiн көрсеттi.

Бүгiнде әлем бойынша өндiрiлетiн электр энергиясының төрттен бiрi жаңартылатын энергия көздерiне тиесiлi.

Болжам бойынша, 2050 жылға қарай бұл көрсеткiш 80 процентке жетедi.

Бiз 2030 жылға қарай Қазақстандағы баламалы энергия үлесiн 30 процентке жеткiзу мiндетiн қойдық.  

Қазiр бiзде жалпы қуаттылығы 336 МВт болатын жаңартылатын энергия көздерiнiң 55 нысаны жұмыс iстейдi. Соларда 2017 жылы 1,1 миллиард киловатт-сағат «жасыл» энергия өндiрiлдi.

«Жасыл» технологияларға инвестиция салу үшiн бизнестi ынталандыру маңызды.

Өңiрлердiң әкiмдерi шағын және орта бизнес субъектiлерiн кеңiнен тартып, тұрмыстық қатты қалдықтарды заман талабына сай утилизациялау және қайта өңдеу үшiн шаралар қабылдау керек.

Осы және басқа да шаралар заңнамаға, соның iшiнде Экологиялық кодекске өзгерiстер енгiзудi талап етедi.

Үшiншi. «Ақылды технологиялар» — агроөнеркәсiп кешенiн қарқынды дамыту мүмкiндiгi.

Аграрлық саясат еңбек өнiмдiлiгiн түбегейлi арттыруға және өңделген өнiмнiң экспортын ұлғайтуға бағытталуы керек.

Бiз егiн егiп, дәндi дақылдарды өсiрудi үйрендiк.

Оны мақтан тұтамыз. Алайда, қазiр ол жеткiлiксiз.

Шикiзатты қайта өңдеудi қамтамасыз етiп, әлемдiк нарықтарға жоғары сапалы дайын өнiммен шығуымыз қажет.

Бұл мәселенi шешуге барлық аграрлық кешеннiң түбегейлi бет бұруы маңызды.

Аграрлық ғылымды дамыту мәселесi басты назарда болуға тиiс.

Ол ең алдымен жаңа технологияларды трансферттеумен және оларды отандық жағдайға бейiмдеумен айналысуы қажет.  

Осыған орай аграрлық университеттердiң рөлiн қайта қарау керек.

Олар диплом берiп қана қоймай, ауыл шаруашылығы кешенiнде нақты жұмыс iстейтiн немесе ғылыммен айналысатын мамандарды дайындауға тиiс.

Бұл жоғары оқу орындарынан оқу бағдарламаларын жаңартып, агроөнеркәсiп кешенiндегi озық бiлiм мен үздiк тәжiрибенi тарататын орталықтарға айналу талап етiледi.

Мысалы, егiн егу мен астық жинаудың оңтайлы уақытын болжамдаудың, «ақылды суарудың», минералды тыңайтқыш себудiң, зиянкестермен және арамшөппен күресудiң интеллектуалды жүйелерi арқылы өнiмдiлiктi бiрнеше есе арттыруға болады.

Жүргiзушiсi жоқ техника адами факторды азайтып, егiншiлiктiң өзiндiк құнын айтарлықтай төмендетуге мүмкiндiк бередi.

Жаңа технологиялар мен бизнес-модельдердi енгiзу, агроөнеркәсiп кешенiнiң ғылымға негiзделуiн арттыру шаруашылықтарды кооперациялау қажеттiгiн күшейтедi.

Ауыл шаруашылығы субъектiлерiнiң кооператив түрiнде жұмыс iстеуiне жан-жақты қолдау көрсету керек.

Мемлекет бизнеспен бiрлесiп, отандық өнiмдi халықаралық нарыққа шығарудың стратегиялық жолын тауып, iлгерiлетуге тиiс.

Ауыл шаруашылығын қарқынды дамыту өнiмнiң сапасы мен экологиялық тазалығын сақтай отырып жүргiзiлуi қажет.

Бұл бүкiл әлемге танылатын «Қазақстанда жасалған» табиғи азық-түлiк брендiн қалыптастырып, iлгерiлетуге мүмкiндiк бередi.

Сонымен қатар жердi барынша тиiмдi игеретiндердi ынталандырып, ал дұрыс пайдалана алмайтындарға шара қолдану керек.

Тиiмсiз субсидияларды ауыл шаруашылығы кешенi субъектiлерiне арналған банк несиелерiн арзандатуға қайта бағыттау қажет.

5 жыл iшiнде агроөнеркәсiп кешенiндегi еңбек өнiмдiлiгiн және өңделген ауыл шаруашылығы өнiмiнiң экспортын, тиiсiнше, кем дегенде 2,5 есеге арттыруды тапсырамын.

Төртiншi. Көлiк-логистика инфрақұрылымының тиiмдiлiгiн арттыру.

Бүгiнде Қазақстан арқылы бiрнеше трансконтиненталды коридор өтедi.

Бұл туралы көп айтылды.

Жалпы, Қазақстан арқылы өткен жүк транзитi 2017 жылы 17 процентке өсiп, 17 миллион тоннаға жуықтады.

Транзиттен түсетiн жыл сайынғы табысты 2020 жылы 5 миллиард долларға жеткiзу мiндетi тұр.

Бұл инфрақұрылымға жұмсалған мемлекет қаражатын тез арада қайтаруға мүмкiндiк бередi.

Жүк қозғалысын онлайн режiмiнде бақылап, олардың кедергiсiз тасымалдануы үшiн және кедендiк операцияларды жеңiлдету мақсатымен блокчейн сияқты цифрлық технологиялардың ауқымды түрде енгiзiлуiн қамтамасыз ету қажет.

Заманауи шешiмдер логистиканың барлық буынының өзара байланысын ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi.

«Үлкен деректердi» (Big data) пайдалану сапалы талдауды қамтамасыз етуге, өсiмнiң резервiн анықтауға және артық шығынды азайтуға жағдай туғызады.

Осы мақсаттар үшiн Интеллектуалды көлiк жүйесiн енгiзу қажет.

Бұл жүйе көлiк ағынын тиiмдi басқаруға және инфрақұрылымды одан әрi дамыту қажеттiгiн анықтауға жол ашады.

Iшкi өңiрлiк қатынастарды жақсарту үшiн автожолдардың жергiлiктi желiсiн жөндеу мен қайта салуға арналған қаржы көлемiн көбейту керек.

Осыған жыл сайын бөлiнетiн бюджет қаражатының жалпы көлемiн орташа мерзiмдегi кезеңде 150 миллиард теңгеге жеткiзу қажет.

Бұл жұмысқа өңiрлердегi барлық әкiмдiктердiң белсендi қатысуын қамтамасыз ету керек.

Бесiншi. Құрылысқа және коммуналдық секторға заманауи технологияларды енгiзу.

Жүзеге асырылып жатқан бағдарламалар арқасында Қазақстанда пайдалануға берiлген тұрғын үйлердiң көлемi жылына 10 миллион шаршы метрден асты.

Тұрғын үйдi көпшiлiкке қолжетiмдi еткен тұрғын үй жинақтау жүйесi тиiмдi жұмыс iстеуде.

Баспанамен қамту көрсеткiшi соңғы 10 жылда бiр тұрғынға шаққанда 30 процентке өсiп, бүгiнде 21,6 шаршы метрдi құрады.

Бұл көрсеткiштi 2030 жылы 30 шаршы метрге дейiн жеткiзу керек.

Осы мiндеттi орындау барысында құрылыс салудың жаңа әдiстерiн, заманауи материалдарды, сондай-ақ ғимараттардың жобасы мен қала құрылысының жоспарын жасағанда мүлде басқа тәсiлдердi қолдану керек.

Ғимараттардың сапасына, экологиялық тазалығына және энергиялық тиiмдiлiгiне жоғары талап қою қажет.

Салынатын және салынған үйлер мен инфрақұрылымдық нысандарды интеллектуалды басқару жүйелерiмен жабдықтау керек.

Бұл тұрғындарға қолайлы жағдай жасап, электр энергиясын, жылу мен суды тұтынуды қысқартып, табиғи монополистердi тиiмдi жұмысқа ынталандырады.

Заңнамаға, соның iшiнде табиғи монополиялар саласын реттейтiн заңдарға тиiстi өзгерiстер енгiзу қажет.

Әкiмдер тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымын жетiлдiру мәселесiн мемлекет-жекеменшiк серiктестiгi негiзiнде белсендi шешуi керек.

Ауылдық елдi мекендердi сапалы ауызсумен қамтамасыз ету үшiн Үкiмет бұл iске барлық қаражат көздерiнен жыл сайын кем дегенде 100 миллиард теңге қарастыруы қажет.

Алтыншы. Қаржы секторын «қайта жаңғырту».

Банктiк портфельдердi «нашар» несиеден арылту iсiн аяқтау қажет.

Ол үшiн банк иелерi шығындарын мойындай отырып, экономикалық жауапкершiлiк алуға тиiс.

Акционерлердiң аффилирленген компаниялар мен жеке адамдардың пайдасы үшiн банктерден қаржы шығаруы ауыр қылмыс болып саналуға тиiс.

Ұлттық Банк мұндай iстерге немқұрайлы қарамау керек.

Әйтпесе, мұндай мемлекеттiк органның не керегi бар?

Ұлттық Банк тарапынан қаржы институттарының қызметiн қадағалау қатаң, уақтылы әрi нәтижелi болуға тиiс.

Мемлекет қарапайым азаматтардың мүдделерiн қорғауға одан әрi кепiлдiк бередi.

Жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заң қабылдауды тездету қажет.

Сонымен қатар 2016 жылдың 1 қаңтарына дейiн халыққа берiлген валюталық ипотекалық займдар жөнiндегi мәселенi Ұлттық Банкке толығымен шешудi тапсырамын.

Сол күннен бастап аталған валюталық займдарды жеке тұлғаларға беруге заң жүзiнде тыйым салынған болатын.

Ұлттық Банк пен Үкiмет экономика салаларындағы нақты тиiмдiлiктi есепке алатын ставкалармен бизнеске ұзақ мерзiмдi несиелендiрудi қамтамасыз ету мәселесiн бiрлесiп шешуге тиiс.

Инвестициялық ахуалдың одан әрi жақсаруы және қор нарығының дамуы маңызды болып саналады.

Бұл — жұмысын бастаған «Астана» халықаралық қаржы орталығының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi.

Ол халықаралық озық тәжiрибенi пайдаланып, ағылшын құқығы мен заманауи қаржы технологияларын қолданатын өңiрлiк хабқа айналуға тиiс.

«Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» ұлттық компанияларының акцияларын IPO-ға табысты түрде шығару қор нарығын дамытуға септiгiн тигiзедi.

Жетiншi. Адами капитал — жаңғыру негiзi.

Бiлiм берудiң жаңа сапасы.

Барлық жастағы азаматтарды қамтитын бiлiм беру iсiнде өзiмiздiң озық жүйемiздi құруды жеделдету қажет.

Бiлiм беру бағдарламаларының негiзгi басымдығы өзгерiстерге үнемi бейiм болу және жаңа бiлiмдi меңгеру қабiлетiн дамыту болуға тиiс.

2019 жылдың 1 қыркүйегiне қарай мектепке дейiнгi бiлiм беру iсiнде балалардың ерте дамуы үшiн өз бетiнше оқу машығы мен әлеуметтiк дағдысын дамытатын бағдарламалардың бiрыңғай стандарттарын енгiзу қажет.

Орта бiлiм беру саласында жаңартылған мазмұнға көшу басталды, ол 2021 жылы аяқталатын болады.

Бұл — мүлде жаңа бағдарламалар, оқулықтар, стандарттар және кадрлар.

Педагогтарды оқыту және олардың бiлiктiлiгiн арттыру жолдарын қайта қарау керек болады.

Елiмiздiң университеттерiндегi педагогикалық кафедралар мен факультеттердi дамыту қажет.

Бiлiм берудiң барлық деңгейiнде математика және жаратылыстану ғылымдарын оқыту сапасын күшейту керек.

Бұл — жастарды жаңа технологиялық қалыпқа дайындаудың маңызды шарты.

Бiлiм беру мекемелерiнiң арасындағы бәсекелестiктi арттырып, жеке капиталды тарту үшiн қала мектептерiнде жан басына қатысты қаржыландыру енгiзiлетiн болады.

Бiздегi оқушылардың жүктемесi ТМД елдерiнiң iшiнде ең жоғары болып отырғанын және Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерiне қарағанда орта есеппен үштен бiр еседен көп екенiн ескерiп, оны төмендету керек.

Барлық өңiрлердегi Оқушылар сарайларының базасында компьютерлердi, лабораторияларды және 3Д-принтерлердi қоса алғанда, барлық қажеттi инфрақұрылымдары бар балалар технопарктерi мен бизнес-инкубаторларының желiсiн құру керек.

Бұл жас ұрпақты ғылыми-зерттеу саласына және өндiрiстiк-технологиялық ортаға ұтымды түрде кiрiстiруге көмектеседi.

Қазақстандықтардың болашағы – қазақ, орыс және ағылшын тiлдерiн еркiн меңгеруiнде.

Орыс тiлдi мектептер үшiн қазақ тiлiн оқытудың жаңа әдiстемесi әзiрленiп, енгiзiлуде.

Егер бiз қазақ тiлi ғұмырлы болсын десек, оны жөнсiз терминологиямен қиындатпай, қазiргi заманға лайықтауымыз қажет.

Алайда, соңғы жылдары әлемде қалыптасқан 7 мың термин қазақ тiлiне аударылған.

Мұндай «жаңалықтар» кейде күлкiңдi келтiредi.

Мысалы, «ғаламтор» (Интернет), «қолтырауын» (крокодил), «күйсандық» (фортепиано) және тағы сол сияқтылар толып жатыр.

Осындай аудармаларды негiздеу тәсiлдерiн қайта қарастырып, терминология тұрғысынан қазақ тiлiн халықаралық деңгейге жақындату керек.

Латын әлiпбиiне көшу бұл мәселенi реттеуге мүмкiндiк бередi.

2025 жылға дейiн бiлiм берудiң барлық деңгейiнде латын әлiпбиiне көшудiң нақты кестесiн жасау қажет.

Орыс тiлiн бiлу маңызды болып қала бередi.

2016 жылдан берi жаңартылған бағдарлама бойынша орыс тiлi қазақ мектептерiнде 1-сыныптан бастап оқытылып келедi.

2019 жылдан 10-11-сыныптардағы жаратылыстану ғылымының жекелеген пәндерiн оқытуды ағылшын тiлiне көшiру басталатын болады.

Нәтижесiнде, бiздiң барлық түлектерiмiз елiмiзде және жаһандық әлемде өмiр сүрiп, жұмыс iстеуi үшiн қажеттi деңгейде үш тiлдi меңгеретiн болады.

Сонда ғана нағыз азаматтық қоғам құрылады.

Кез келген этникалық топтың өкiлi кез келген жұмысты таңдай алады, тiптi Президент болып сайлануға да мүмкiндiгi болады.

Қазақстандықтар бiртұтас ұлтқа айналады.

Оқытудың мазмұндылығы заманауи техникалық тұрғыдан қолдау көрсету арқылы үйлесiмдi түрде толықтырылуға тиiс.

Цифрлық бiлiм беру ресурстарын дамыту, кең жолақты Интернетке қосу және мектептерiмiздi видеоқұрылғылармен жабдықтау жұмыстарын жалғастыру қажет.

Жұмыс берушiлердi тарту арқылы және халықаралық талаптар мен цифрлық дағдыларды ескере отырып, техникалық және кәсiптiк бiлiм беру бағдарламаларын жаңарту керек.

«Баршаға тегiн кәсiптiк-техникалық бiлiм беру» жобасын жүзеге асыруды жалғастыру қажет.

Мемлекет жастарға алғашқы мамандықты бередi.

Үкiмет бұл мiндеттi орындауға тиiс.

Орта мектеп пен колледждер және жоғары оқу орындары үздiк оқытушыларының видеосабақтары мен видеолекцияларын Интернетте орналастыру керек.

Бұл барлық қазақстандықтарға, оның iшiнде шалғайдағы елдi мекен тұрғындарына озық бiлiм мен құзыреттiлiкке қол жеткiзуге жол ашады.

Жоғары бiлiм беру iсiнде жасанды интеллектпен және «үлкен деректермен» жұмыс iстеу үшiн ақпараттық технологиялар бойынша бiлiм алған түлектер санын көбейту керек.

Осыған орай металлургия, мұнай-газ химиясы, агроөнеркәсiп кешенi, био және IT-технологиялар салаларын зерттеу iсiнде басымдық беретiн жоғары оқу орны ғылымын дамыту керек.

Қолданбалы ғылыми-зерттеулердi ағылшын тiлiне бiртiндеп көшiрудi жүзеге асыру талап етiледi.

Жоғары оқу орындары шетелдердiң жетекшi университеттерiмен, ғылыми орталықтарымен, iрi кәсiпорындарымен және трансұлттық корпорацияларымен бiрлескен жобаларды белсендi түрде жүзеге асыруы қажет.

Жеке сектордың бiрлескен қаржыландыруға атсалысуы барлық қолданбалы ғылыми-зерттеу әзiрлемелерi үшiн мiндеттi талап болуға тиiс.

Жас ғалымдарымызға ғылыми гранттар аясында квота бөлiп, оларды қолдаудың жүйелi саясатын жүргiзуiмiз керек.

Бiлiм беру саласына өзiнiң инвестициялық жобалары мен экспорттық әлеуетi бар экономиканың жеке саласы ретiнде қарайтын кез келдi.

Жоғары оқу орындарына бiлiм беру бағдарламаларын жасауға көбiрек құқық берiп, олардың академиялық еркiндiгiн заңнамалық тұрғыдан бекiту керек.

Оқытушылардың қайта даярлықтан өтуiне күш салып, жоғары оқу орындарына шетелдiк менеджерлердi тартып, әлемдiк университеттердiң кампустарын ашу қажет.

Ұлттың әлеуетiн арттыру үшiн мәдениетiмiз бен идеологиямызды одан әрi дамытуымыз керек.

«Рухани жаңғырудың» мән-маңызы да нақ осында.

Өзiнiң тарихын, тiлiн, мәдениетiн бiлетiн, сондай-ақ заманына лайық, шет тiлдерiн меңгерген, озық әрi жаһандық көзқарасы бар қазақстандық бiздiң қоғамымыздың идеалына айналуға тиiс.

Үздiк денсаулық сақтау iсi және денi сау ұлт.

Халықтың өмiр сүру ұзақтығының өсуiне және медициналық технологиялардың дамуына байланысты медициналық қызмет көрсетуге деген сұраныс көлемi арта түсетiн болады.

Қазiргi денсаулық сақтау iсi қымбатқа түсетiн стационарлық емге емес, негiзiнен аурудың алдын алуға бағытталуға тиiс.

Саламатты өмiр салтын насихаттай отырып, қоғамдық денсаулықты басқару iсiн күшейту керек.

Жастардың репродуктивтi денсаулығын қорғауға және нығайтуға ерекше назар аудару керек.

Тиiмдiлiгi аз және мемлекет үшiн шығыны көп диспансерлiк ем қолданудан негiзгi созылмалы ауруларға алыстан диагностика жасап, сондай-ақ осы саланы амбулаторлық емдеу арқылы басқаруға көшу қажет.

Бұл тәжiрибе әлемде бұрыннан бар.

Оны батыл әрi белсендi түрде енгiзу керек.

Онкологиялық аурулармен күресу үшiн кешендi жоспар қабылдап, ғылыми онкологиялық орталық құру қажет.

Халықаралық озық тәжiрибе негiзiнде ауруды ерте диагностикалаудың және қатерлi iсiктi емдеудiң жоғары тиiмдiлiгi қамтамасыз етiлуге тиiс.

Бiз кардиология, босандыру және өкпе ауруымен күресу кезiнде атқарған iстерiмiз сияқты жұмыстарды да жүргiзуiмiз керек.

Денсаулық сақтау саласы халықтың, мемлекеттiң және жұмыс берушiнiң ортақ жауапкершiлiгiне негiзделген Мiндеттi әлеуметтiк медициналық сақтандыру жүйесiне кезең-кезеңiмен көшетiн болады.

Оны енгiзудiң қажеттiлiгi ешқандай күмән туғызбайды.

Алайда, Денсаулық сақтау министрлiгi мен Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгi iске асырмаған дайындық жұмыстарын тыңғылықты жүргiзу талап етiледi.

Мемлекеттiң мiндеттерiн нақты белгiлей отырып, Тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiнiң жаңа моделiн әзiрлеу қажет.

Халық мемлекет тарапынан кепiлдiк берiлмеген қызметтердi Мiндеттi әлеуметтiк медициналық сақтандыру жүйесiнiң қатысушысы ретiнде немесе ерiктi медициналық сақтандыру, сондай-ақ бiрлесе төлеу арқылы ала алады.

Ақпараттық жүйелердi бiрiктiру, мобильдiк цифрлық қосымшаларды қолдану, электрондық денсаулық паспортын енгiзу, «қағаз қолданбайтын ауруханаға» көшу арқылы медициналық көмектiң қолжетiмдiлiгi мен тиiмдiлiгiн арттыру қажет.

Медицинада ауруларды диагностикалау мен емдеудiң тиiмдiлiгiн айтарлықтай арттыратын генетикалық талдау мен жасанды интеллект технологияларын енгiзуге кiрiсуiмiз керек.

Медициналық кадрлармен қамтамасыз ету және оларды сапалы даярлау маңызды мәселе болып саналады.

Бүгiнде бiзде Назарбаев Университетiнiң бiрегей Медицина мектебi бар. Онда бiрiктiрiлген университет клиникасы жұмыс iстейдi.

Бұл тәжiрибе барлық медициналық жоғары оқу орындарына таратылуға тиiс.

Осы және басқа да шараларды iске асыру үшiн «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы» кодекстiң жаңа редакциясын әзiрлеу қажет.

Сапалы жұмыспен қамту және әлеуметтiк қамсыздандырудың әдiлеттi жүйесi.

Еңбек нарығының тиiмдiлiгiн қамтамасыз етiп, әрбiр адамның өз әлеуетiн iске асыра алуы үшiн жағдай жасаудың маңызы зор.

Барлық негiзгi мамандық бойынша  заманауи стандарттар әзiрлеу қажет.

Бұл стандарттарда жұмыс берушiлер мен бизнесмендер еңбеккерлердiң бiлiмi, қабiлетi мен құзыретiнiң қандай болуы қажеттiгiн нақты белгiлейдi.

Кәсiби стандарттардың талаптарын ескерiп, бiлiм берудiң жаңа бағдарламаларын әзiрлеу қажет немесе қазiргi бағдарламаларды жаңарту керек.

Өзiн-өзi жұмыспен қамтығандар мен жұмыссыздар экономикалық өсiмнiң резервi саналады.

Мен өзiн-өзi жұмыспен қамтығандар мәселесiн қарастыру жөнiнде бiрнеше рет талап қойғанмын.

Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгi бұл iске жауапсыздық танытып, атүстi қарап отырды.

Адамдарды нәтижелi жұмысқа тарту үшiн көбiрек мүмкiндiк берiп, олардың жеке кәсiбiн бастауына немесе жаңа мамандық алып, жұмысқа орналасуына жағдай жасау керек.

«Атамекен» ұлттық кәсiпкерлер палатасының бизнестi үйрету жөнiндегi жұмыстары қолдауға тұрарлық.

Нәтижелi жұмыспен қамтуды және жаппай кәсiпкерлiктi дамыту бағдарламасы аясында оның құралдарын нығайта отырып, халықтың осы санаттарын кеңiнен тарту қажет.

Өзiн-өзi жұмыспен қамтығандарды тiркеу үдерiсiн мейлiнше жеңiлдетiп, оларға мемлекет алдындағы мiндеттерiн адал атқару тиiмдi болатындай жағдай туғызу қажет.

Қазақстандықтардың жаңа жұмыс орнын салыстырмалы түрде тезiрек иеленуге, соның iшiнде елiмiздiң басқа да елдi мекендерiнен жұмыс табуға мүмкiндiгi болуға тиiс.

Бiрыңғай электрондық еңбек биржасын кең ауқымда енгiзу қажет. Онда бос жұмыс орындары мен жұмыс iздеушiлер туралы барлық ақпарат жинақталуға тиiс.

Азаматтар үйлерiнен шықпай-ақ кәсiби бағдарлы тест тапсырып, оқу курстары мен мемлекеттiк қолдау шаралары туралы бiлiп, өзiн қызықтыратын жұмыс таба алатын болады.

Еңбек кiтапшаларын да электрондық форматқа көшiрген жөн.

Электрондық еңбек биржасы туралы заңды 2018 жылғы 1 сәуiрге дейiн қабылдау қажет.

Әлеуметтiк саясат азаматтарды толыққанды экономикалық өмiрге тарту арқылы жүзеге асырылатын болады.

Қазiр зейнетақы жүйесi толықтай еңбек өтiлiне байланыстырылған.

Кiм көп жұмыс iстесе, сол көп зейнетақы алатын болады.

Осыған орай, барша қазақстандықтар өздерiнiң атқаратын жұмыстарын заңдастыруға зор мән беруi керек.

Әлеуметтiк сақтандыру жүйесiнде де еңбек өтiлi мен өтемақы мөлшерi арасындағы өзара байланыс күшейтiлетiн болады.

Бiз 2018 жылдан бастап халықтың әлеуметтiк тұрғыдан аз қамтылған тобына атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң жаңа тәртiбiне көштiк.

Оның шегi ең төменгi күнкөрiс деңгейiнiң 40 процентiнен 50 процентiне дейiн көтерiлдi.

Еңбекке қабiлеттi әлеуметтiк тұрғыдан аз қамтылған азаматтар үшiн берiлетiн қаржылай көмек олар жұмыспен қамту шараларына қатысқан жағдайда ғана қолжетiмдi болады.

Еңбекке қабiлетсiз азаматтарға мемлекеттiк қолдау көрсету шаралары күшейтiледi.

Қымбатты қазақстандықтар!

Мемлекет өзiнiң әлеуметтiк мiндеттемелерiнiң барлығын толықтай орындайды.

2016-2017 жылдары зейнетақы мен жәрдемақы үш рет көбейгенiн еске салғым келедi.

Базалық зейнетақы, жалпы алғанда, 29 процентке, ынтымақты зейнетақы 32 процентке, бала тууға байланысты жәрдемақы 37 процентке, ал мүгедектер мен асыраушысынан айырылғандарға төленетiн жәрдемақының әрқайсысы 43 процентке өстi.

Денсаулық сақтау саласындағы қызметкерлердiң жалақысы 28 процентке дейiн, бiлiм беру саласы қызметкерлерiнiң жалақысы 29 процентке дейiн, әлеуметтiк қорғау саласы қызметкерлерiнiң жалақысы 40 процентке дейiн, «Б» корпусындағы мемлекеттiк қызметшiлердiң жалақысы 30 процентке, стипендиялар 25 процентке өстi.

Дағдарыс заманы. Әйтсе де, әлемнiң санаулы ғана елдерi әлеуметтiк салаға жұмсайтын шығындарын осылай арттыра алды.

Республикалық бюджеттiң әлеуметтiк салаға бөлiнген шығыны 2018 жылы 12 процентке өсiп, 4,1 триллион теңгеден асты.

Әлеуметтiк төлемдердi, соның iшiнде зейнетақыны өсiру 3 миллионнан астам қазақстандықтың табыстарын көбейтедi.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап ынтымақты зейнетақы 8 процентке артты.

Мүгедектерге, асыраушысынан айырылған және мүгедек балалар тәрбиелеп отырған отбасыларына арналған жәрдемақылар 16 процентке дейiн өстi.

2018 жылдың 1 шiлдесiнен бастап базалық зейнетақы еңбек өтiлiне байланысты орташа алғанда 1,8 есе көбейетiн болады.

Бұдан бөлек, 2018 жылдың 1 шiлдесiнен бастап кәмелетке толған, бала кезiнен бiрiншi топтағы мүгедектердi бағып отырған ата-аналар үшiн қосымша мемлекеттiк жәрдемақыны енгiзудi тапсырамын.

Бiр ең төменгi күнкөрiс деңгейiнен кем емес мұндай жәрдемақыны шамамен 14 мың отбасы ай сайын алады.

2018 жылы осы мақсатқа 3 миллиард теңгеге дейiн қаржы қажет болады.

Мұғалiм мәртебесiн арттыру мақсатымен бiлiм берудiң жаңартылған мазмұнына көшкен ұстаздардың лауазымдық жалақысын 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап 30 процентке көбейтудi тапсырамын.

Жаңартылған мазмұн дегенiмiз — халықаралық стандарттарға сай келетiн және Назарбаев зияткерлiк мектептерiнде бейiмделуден өткен заманауи оқу бағдарламалары.

Бұлар бiздiң балаларымызға қажеттi функционалдық сауаттылық пен сыни тұрғыдан ойлау қабiлетiн дарытады.

Сонымен қатар 2018 жылы категориялар арасындағы алшақтықты арттырып, мұғалiмдер үшiн бiлiктiлiк деңгейiн ескеретiн категориялардың жаңа кестесiн енгiзудi тапсырамын.

Категорияларды бүкiл әлемде қолданылып жүрген ұлттық бiлiктiлiк тест арқылы беру керек.

Бұл педагогтарды өздерiн ұдайы жетiлдiруге ынталандыратын болады.

Нәтижесiнде, мұғалiмдердiң жалақысы бiлiктiлiгiнiң расталуына байланысты тұтастай алғанда 30 проценттен 50 процентке дейiн өседi.

Бұл үшiн биыл қосымша 67 миллиард теңге бөлу қажет.

Сегiзiншi. Тиiмдi мемлекеттiк басқару.

Мемлекеттiк әкiмшiлендiру кезiнде кәсiпкерлер мен тұрғындардың шығындарын қысқартуға байланысты жұмыстарды жалғастыру қажет.

Осыған орай бизнестi реттеуге қатысуды әрi қарай азайтуға бағытталған заң қабылдауды жылдамдату керек.

«Бiр терезе» қағидаты бойынша бизнеске мемлекеттiк қолдау көрсету үдерiстерiн цифрландыруды қамтамасыз ету қажет.

Мемлекеттiк органдардың ақпараттық жүйелерiнiң интеграциясы «бiр өтiнiш» қағидаты бойынша жекелеген мемлекеттiк қызмет көрсетуден кешендi қызмет көрсетуге көшуге мүмкiндiк бередi.

Сонымен қатар табиғи монополия субъектiлерi көрсететiн қызметтерiнiң сапасын арттыру жөнiндегi жұмысты жалғастыру керек.

Олар үшiн және энергия өндiрушiлер үшiн инвестициялық бағдарламаларын ескерiп, негiзделген тарифтердi белгiлеу маңызды.

Бизнес-климатты жақсарту үшiн батыл iс-қимыл талап етiледi, әсiресе өңiрлiк деңгейде.

Үкiмет бизнестi көлеңкеден шығарып, оны қолдауға бағытталған жүйелi шаралардың жаңа пакетiн дайындауға тиiс.

Мемлекеттiк органдарға бағынышты ұйымдардың санын қысқарту есебiнен жекешелендiру жоспарын кеңейте отырып, оны iске асыруды жеделдету қажет.

Әкiмшiлiк шығындарды азайту үшiн  ведомствоға бағынышты нақты қажеттi ұйымдарды мүмкiндiгiнше бiрiктiру керек.

Босаған қаражатты мемлекеттiк қызметшiлердiң факторлық-балдық шкалаға негiзделген жаңа еңбекақы жүйесiн енгiзуге бағыттау қажет.

Бұл орталықтағы және өңiрлердегi мемлекеттiк қызметшiлер жалақысының диспропорциясын қысқартады, сондай-ақ жұмыстың сипаты мен тиiмдiлiгi ескерiлетiн болады.

Үкiметке Мемлекеттiк қызмет iстерi агенттiгiмен бiрлесiп, 2018 жылы орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдарда осы жүйенi енгiзудiң пилоттық жобаларын iске асыруды тапсырамын. 

Өңiрлердегi мемлекеттiк қызметтiң тиiмдiлiк әлеуетiн олардың экономикалық дербестiгi мен жауапкершiлiгiн арттыру арқылы мейлiнше толық ашу керек.

Жалпы алғанда, өңiрлiк саясат өңiрлердiң шығындарын теңестiруден жеке табыстарының өсiмiн ынталандыруға бағытталуға тиiс.

Атап айтқанда, бүгiнде әлемдегi әрбiр оныншы жұмыс орнын ашып отырған сырттан келушiлер туризмi мен iшкi туризм кез келген өңiр үшiн перспективалық табыс көздерiнiң бiрi болып саналады.

Үкiмет виза мәселелерiн жеңiлдетудi, инфрақұрылымды дамытуды және туризм саласындағы кедергiлердi алып тастауды қамтитын кешендi шаралар қабылдауы керек.

Фискальды орталықсыздандыру аясында шағын және орта бизнестен түсетiн корпоративтi табыс салығын өңiрлiк бюджеттерге беру мәселесiн шешу керек.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2 мыңнан астам адам тұратын аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар мен ауылдық округтерде жергiлiктi өзiн-өзi басқарудың дербес бюджетi мен коммуналдық меншiгiн енгiзу заң жүзiнде белгiленген.

2020 жылдан бастап бұл нормалар барлық елдi мекендерде күшiне енедi.

Салықтық және салықтан тыс басқа да түсiмдердiң 7 түрi, сондай-ақ шығындардың 19 бағыты ауыл бюджетiне берiлдi.

Бұл жергiлiктi маңызы бар мәселелердi шешу үшiн халықты тартуға мүмкiндiк бередi.

Сонымен қатар мемлекеттiк органдар нақты уақыт және жедел жауап беру режiмiнде азаматтардың ескертпелерi мен ұсыныстарын есепке алу үшiн заманауи цифрлық технологияларды қолдануға тиiс.

Мемлекет пен компаниялар жаңа технологияларды енгiзе отырып, өз ақпараттық жүйелерi мен құрылғыларының берiк қорғалуын қамтамасыз етуi керек.  

Бүгiнде киберқауiпсiздiк ұғымы тек ақпаратты ғана емес, сонымен қатар өндiрiстiк және инфрақұрылымдық нысандарды басқару тетiгiн қорғау дегендi де бiлдiредi.

Осы және өзге де шаралар Қазақстанның Ұлттық қауiпсiздiк стратегиясында көрiнiс табуға тиiс.

Тоғызыншы. Жемқорлықпен күрес және заңның үстемдiгi.

Жемқорлықтың алдын алуға бағытталған күрес жалғаса бередi.

Көп жұмыс iстелiп жатыр.

Соңғы 3 жылда ғана жоғары лауазымды шенеунiктер мен мемлекеттiк компаниялардың басшыларын қоса алғанда, жемқорлық үшiн 2,5 мыңнан астам адам сотталды.

Осы уақыт iшiнде олардың 17 миллиард теңге көлемiнде келтiрген залалы өтелдi.

Мемлекеттiк органдардағы процестердi, соның iшiнде олардың халықпен және бизнеспен қарым-қатынасын цифрландыру маңызды болып саналады.

Атап айтқанда, азаматтар өз өтiнiштерiнiң қалай қарастырылып жатқанын көрiп, дер кезiнде сапалы жауап алуға тиiс.

Сот және құқық қорғау жүйелерiн институционалды тұрғыдан өзгерту жүзеге асырылуда.

Заңнамаға қылмыстық процестегi азаматтардың құқықтарын қорғау iсiн күшейтудi, оның әсiре қатаңдығын бәсеңдетудi көздейтiн нормалар енгiзiлдi.  

Адвокаттардың құқықтары мен сотқа дейiнгi сатыдағы сот бақылауының аясы кеңейдi.

Құқық қорғау органдарының өкiлеттiгi мен жауапкершiлiк шегi айқындалды.   

Азаматтардың конституциялық құқықтарына кепiлдiктi нығайту, құқық үстемдiгiн қамтамасыз ету, құқық қорғау қызметiн iзгiлендiру жұмыстарын жалғастыру қажет.  

Қоғамдық тәртiптi сақтау және қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында көшелерде және адам көп жиналатын қоғамдық орындарда бейнебақылау жүргiзетiн, азаматтарды анықтайтын және жол қозғалысын қадағалайтын интеллектуалды жүйелердi белсендi түрде енгiзу керек. 

Оныншы. «Ақылды қалалар» «ақылды ұлт» үшiн.

2018 жыл — елордамыз Астананың 20 жылдығын атап өтетiн мерейтойлы жыл.

Бас қаламыздың қалыптасуы және Еуразияның маңызды даму орталықтарының қатарына қосылуы — баршамыздың ортақ мақтанышымыз.

Заманауи технологиялар жылдам өсiп келе жатқан мегаполистiң проблемаларын тиiмдi шешуге жол ашады.

«Смарт Сити» тұжырымдамасы мен қалаға қоныс аударатын адамдардың құзыреттерiн дамыту негiзiнде қалалық ортаны басқаруды кешендi түрде енгiзу қажет.

Әлемде инвесторлар үшiн қалалар бәсекеге түседi деген түсiнiк қалыптасты.

Олар елдi емес, жайлы өмiр сүрiп, жұмыс iстейтiн қаланы таңдайды.

Сондықтан, Астананың тәжiрибесi негiзiнде «Смарт Сити» «эталонды» стандартын қалыптастырып, Қазақстан қалалары арасында озық практиканы таратуды және тәжiрибе алмасу iсiн бастау керек. 

«Ақылды қалалар» өңiрлiк дамудың, инновацияны таратудың және елiмiздiң барлық аумағында тұрмыс сапасын арттырудың локомотивтерiне айналады.

Мiне, алдымызда тұрған 10 мiндет осы. Бұлар — түсiнiктi әрi айқын.

Қымбатты қазақстандықтар!

Бiз саяси тұрақтылық пен қоғамдық келiсiмнiң арқасында экономикамызды, саясатымызды және санамызды жаңғыртуға кiрiстiк.

Технологиялық және инфрақұрылымдық тұрғыдан дамудың жаңа кезеңiне тың серпiн берiлдi.

Конституциялық реформа билiк тармақтары арасындағы балансты  нақтылай түстi.

Бiз ұлттық сананы жаңарту үдерiсiн бастадық.

Бұл базалық үш бағыт Қазақстан жаңғыруының жүйелi үш тұғыры болып саналады.

Бiз жаңа заманға сай болу үшiн Төртiншi өнеркәсiптiк революция жағдайындағы тарихи өрлеу бастауында тұрған бiртұтас ұлт болуымыз керек.

А.ж. 5 ақпан күнi сағат 15-00 Петропавл қаласы әкiмдiгiнiң Кәсiпкерлiк және ауыл шаруашылығы бөлiмiнде Қазақстан Республикасының Президентi Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртiншi өнеркәсiптiк революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкiндiктерi» Жолдауын талқылау жөнiндегi ақпараттық сағат өткiзiлдi.